Akhisar ve Thyateira hakkında doğru bilinen yanlışlar
Bu bölümde, Akhisar’ın isminin antik dönemde “aspro kastro” (άσπρο κάστρο) olduğunu iddia eden görüşlerden, Akhisar’a Sümerleri getirenlere, bunlara kıyasla biraz daha masum sayılabilecek bir düşünceyle Akhisar’da tıpkı Orta Anadolu’dakiler gibi gerçek anlamda bir Hitit yerleşimi olduğunu savunan fikirlere kadar pek çok değişik konuda uzmanları tarafından hazırlanmış doğru bilgiler verilmeye çalışılacaktır.
Bunlara ilaveten İncil’de adı geçen Jezebel’in aslında Tevrat’ta da adının geçtiği, Ortadoğu’da yaşamış tarihsel bir kişilikten ziyade çok önemli anlamları barındıran (ki bu kişilik Attila İlhan’ın “Üçüncü Şahsın Şiiri”nde bile geçer) sembolik bir kişilik olduğu, geçen zaman içerisinde batı kültüründe bu ismin Izebel olarak değiştiği gibi bilgiler anlatılmaya çalışılacaktır. Böylece sadece bilimsel verilerden yola çıkılarak yöre halkına ve ilgililere yörenin Eskiçağ tarihi hakkında doğru bilgi verilecektir. Amacımız kazılar başlamazdan evvel yıllardır hafızalara kazınmış yanlış bilgileri mesleki sorumluluk kapsamında düzeltmek ve Akhisar halkını, ilgilileri bilgilendirmektir.
Daha çok söylencelerle süslenen bir başka değerlendirme ise Thyateira’nın Amazonlar tarafından kurulduğuna ilişkindir. Benzer durum Batı Anadolu’da özellikle İonia ve Ailois bölgelerindeki birçok kentin kuruluş efsanelerinde de karşımıza çıkmaktadır. Antik kentin “M.Ö. 1300 yıllarında Amazonlar tarafından “Thyateira” adıyla kurulduğu ve Thyateira adının Amazonların kraliçesi Myrina’nın ünlü bir komutanına ait olduğunu”na ilişkin görüşler hoş söylencelerden öteye gidememektedir.
Akhisar hakkındaki bilgi karışıkları arasında Asprokastro (Asprokastron)-Akhisar eşitlemesi en sık karşılaşılan hususlardan birisidir. Bu konuda kazı ekip üyemiz Prof.Dr.Hasan Malay tarafından hazırlanan metin aşağıda sunulmuştur;
Geç Bizans Döneminde Asprokastron (Beyaz Kale) ve Akhisar
Akhisar tarihine değinen çok sayıdaki yayında, herhangi bir kaynak belirtilmeksizin, Thyateira’nın adının Geç Bizans döneminden itibaren burada inşa edilen Beyaz Kale nedeniyle Asprokastron’a dönüştüğü, ama Türk egemenliği ile birlikte Akhisar adının benimsendiği belitilmektedir. Hatta bu yayınların bazılarında Beyaz Kale’nin Akhisar’daki yerine ilişkin tahminler yapılmaktadır. Ancak birbirinin hemen hemen kopyası olan bu bilgiler herhangi bir belgeye dayanmamaktadır.
Akhisar’a atfedilen Asprokastron adının kaynağı, 1401-1477 yılları arasında yaşayıp, İstanbul’daki Bizans Sarayında üst düzey görevler üstlenen Georgios Francis’in İstanbul’un Fethi’ne ilişkin olarak kaleme aldığı kronik eserdir. Bu kronikler günümüze iki farklı versiyon olarak ulaşmıştır: Bunlardan biri, bizzat Georgios Francis tarafından kaleme alındığı kabul edilen ve Chronicon Minus (Kısa Kronik) olarak adlandırılan metindir. Chronicon Maius (Uzun Kronik) olarak adlandırılan ve 1258-1481 yıllarındaki olayları kaydeden diğer versiyon ise Francis’in ölümünden bir asır sonra Makarios Melissenos adındaki biri tarafından düzenlenmiş olup, Francis’in eseri üzerinde birçok değişiklikler ve eklemeler yapıldığı için Pseudo-Francis (Sahte Francis) diye adlandırılmaktadır.
Makarios Melissenos’un Chronicon Maius veya Pseudo-Francis olarak anılan eserinde İstanbul’un fethinden hemen sonra Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’da yaptığı yeni düzenlemeler anlatılırken, «Trapezos (Trabzon), Sinope (Sinop) ve Asprokastron’da sürgünde bulunan çok sayıda Türkün göçmen olarak İstanbul’a getirildiği» ifade edilmektedir. Bizans döneminde, Trakya, Doğu Avrupa, Doğu Karadeniz kıyıları ve Selanik’te Asprokastron ya da Asprokastro (Beyaz Kale) adını taşıyan birden fazla mevkiin bulunduğu bilinmektedir. Bu yüzden, İstanbul’a nüfus naklinin Türklerin Osmanlığı egemenliği altında bulunan hangi Asprokastron’dan yapıldığını bilmiyoruz. Kısacası, Francis’in kronik eserinde sözü edilen Asprokastron şeklindeki yerleşimi Akhisar’la özdeşleştirebilmek için ortada yeterince kanıt bulunmamaktadır.
Kaynakça:
Şehir Düştü, Bizanslı Tarihçi Francis’den İstanbul’un Fethi, (Çev. K.
Dinçmen), 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.
- Browning, The Oxford Dictionary of Byzantium, Asprokastron maddesi.
